Kwestionariusz szacowania ryzyka przemocy wobec dziecka – czym jest i jak z niego korzystać w placówce oświatowej?

W 2024 roku do procedury „Niebieskie Karty” wprowadzono oficjalnie kwestionariusze szacowania ryzyka jako narzędzia wspierające podejmowanie decyzji o uruchomieniu procedury ochronnej wobec dziecka. Korzystanie z kwestionariuszy dotychczas było dobrowolne, jednak od 20 maja 2025 stanie się to obowiązkową czynnością. 
Ich stosowanie może zadecydować o szybkim i skutecznym udzieleniu pomocy dziecku, które znajduje się w sytuacji zagrożenia. Dla nauczycieli, wychowawców, pedagogów i dyrektorów to bardzo ważne narzędzie, pomagające zachować profesjonalizm i odpowiedzialność w tak trudnych sytuacjach. W tym artykule wyjaśniamy, czym dokładnie jest kwestionariusz szacowania ryzyka, kto i kiedy powinien z niego korzystać oraz jak interpretować jego wyniki. Zawarte tu informacje będą pomocne każdemu, kto chce skutecznie przeciwdziałać przemocy domowej w środowisku szkolnym.

Czym jest kwestionariusz szacowania ryzyka przemocy wobec dziecka?

Kwestionariusz szacowania ryzyka przemocy domowej wobec dziecka to narzędzie opracowane w celu wsparcia osób pracujących z małoletnimi w sytuacji podejrzenia stosowania przemocy. Jego głównym zadaniem jest ułatwienie podjęcia decyzji, czy w danym przypadku zachodzi uzasadnione podejrzenie przemocy i czy należy uruchomić procedurę „Niebieskie Karty”.

Kwestionariusz ma formę zestawu pytań lub stwierdzeń, które odnoszą się do różnych aspektów życia i zachowania dziecka: jego wyglądu fizycznego, stanu psychicznego, relacji z rodzicami, historii szkolnej, a także sygnałów bezpośrednio lub pośrednio wskazujących na możliwość krzywdzenia. Zazwyczaj nauczyciel lub pedagog odpowiada na pytania typu „tak / nie / nie wiem” lub ocenia poziom ryzyka jako niski, umiarkowany lub wysoki.

To narzędzie nie ma na celu zastąpienia diagnozy psychologicznej czy prawnej, ale stanowi ważny pierwszy krok w kierunku formalnego zgłoszenia i ochrony dziecka. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 29 grudnia 2023 r., stosowanie kwestionariusza zostało wprowadzone jako rekomendowana praktyka od 15 lutego 2024 r.

Kiedy i kto powinien stosować kwestionariusz szacowania ryzyka?

Obowiązki przedstawicieli oświaty

Kwestionariusz szacowania ryzyka powinien być stosowany w każdej sytuacji, gdy osoba pracująca z dzieckiem (nauczyciel, pedagog, wychowawca, psycholog) zauważy objawy lub sygnały mogące wskazywać na przemoc domową. Nie musi to być przypadek jednoznaczny – wystarczy, że pojawią się niepokojące okoliczności, które wzbudzają wątpliwości co do bezpieczeństwa dziecka. W praktyce może to być np. sytuacja, gdy uczeń:

• przychodzi do szkoły z widocznymi obrażeniami, 
• jest wycofany, 
• boi się kontaktu fizycznego, 
• opowiada o kłótniach w domu, 
• unika rozmów o rodzinie lub wykazuje nagłe zmiany w zachowaniu. 

Wypełnienie kwestionariusza ma na celu uporządkowanie tych obserwacji i nadanie im określonej wartości diagnostycznej.

Osobą odpowiedzialną za przeprowadzenie oceny jest zwykle pedagog szkolny lub wychowawca, ale może to zrobić także każdy nauczyciel, który posiada wiedzę lub podejrzenia w danym przypadku. Warto jednak, aby analiza była dokonana w porozumieniu z dyrektorem lub specjalistą ds. ochrony małoletnich.

Struktura i zawartość kwestionariusza

Co sprawdza kwestionariusz szacowania ryzyka i jak interpretować jego wyniki

Kwestionariusze szacowania ryzyka są dostosowane do wieku dziecka – istnieją osobne wersje dla dzieci do 9 roku życia i dla dzieci starszych. Ich zawartość może się różnić, ale cel pozostaje ten sam: określić poziom zagrożenia i wskazać, czy należy wdrożyć procedurę Niebieskie Karty.

Najczęściej występujące grupy pytań dotyczą:

• Zachowań dziecka: np. nadmierna bojaźliwość, agresja, trudności z koncentracją, nagłe zmiany nastroju.
• Wyglądu fizycznego: ślady po uderzeniach, siniaki w różnych fazach gojenia, zaniedbanie higieniczne.
• Relacji z rodzicami/opiekunami: lęk na ich widok, unikanie rozmów o domu, brak zaangażowania ze strony opiekuna.
• Historii szkolnej: częsta nieobecność, unikanie zajęć, trudności w nauce bez wyraźnej przyczyny.

Wyniki kwestionariusza nie dają jednoznacznej diagnozy, ale pokazują skalę ryzyka. Jeśli suma odpowiedzi wskazuje na wysokie ryzyko, osoba wypełniająca powinna wszcząć procedurę Niebieskie Karty lub skonsultować się z odpowiednim organem. Przy niskim ryzyku można zdecydować o obserwacji dziecka i rozmowie z rodzicami – o ile nie zwiększa to zagrożenia.

Korzyści z wykorzystania kwestionariusza w placówce oświatowej

Dlaczego warto korzystać z narzędzia szacowania ryzyka?

Zastosowanie kwestionariusza szacowania ryzyka niesie za sobą wiele korzyści zarówno dla dziecka, jak i dla pracowników oświaty. Przede wszystkim pomaga podejmować decyzje w sposób przemyślany, uporządkowany i zgodny z procedurami prawnymi. Redukuje ryzyko działań impulsywnych lub opartych jedynie na przeczuciu.

Kwestionariusz wzmacnia też poczucie bezpieczeństwa u kadry pedagogicznej – daje oparcie w sytuacjach trudnych emocjonalnie i prawnie. Dzięki temu pracownicy szkoły nie muszą działać „na własną rękę”, ale mają do dyspozycji konkretne narzędzie pracy. Jest to również forma zabezpieczenia instytucjonalnego – w przypadku kontroli czy postępowania, posiadanie dokumentacji z wypełnionym kwestionariuszem pokazuje, że szkoła działała zgodnie z obowiązującymi standardami ochrony dzieci.

Regularne korzystanie z kwestionariusza wspiera rozwój kultury instytucjonalnej opartej na ochronie małoletnich – pokazuje, że w placówce działa system, a nie tylko pojedyncze osoby z dobrą wolą.

Podsumowanie

Kwestionariusz szacowania ryzyka to jedno z najważniejszych narzędzi, jakie zyskały placówki oświatowe w kontekście przeciwdziałania przemocy domowej wobec dzieci. Pozwala w usystematyzowany sposób podejmować decyzje o rozpoczęciu procedury Niebieskie Karty, jednocześnie zwiększając skuteczność i wiarygodność działań szkoły. Dzięki jego stosowaniu nauczyciel nie musi działać intuicyjnie – otrzymuje konkretne wsparcie w trudnych sytuacjach. Warto podkreślić, że narzędzie to nie zastępuje odpowiednich służb, ale umożliwia szybkie i odpowiedzialne reakcje na pierwsze sygnały krzywdzenia. 

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o procedurze Niebieskiej Karty, wypełnianiu formularzy, ocenie ryzyka i obowiązkach nauczycieli – zapisz się na nasze szkolenie online. Otrzymasz także dostęp do wzorów kwestionariuszy i innych niezbędnych materiałów.